William Tyndale był brytyjskim uczonym, tłumaczem, pisarzem i reformatorem protestanckim, pierwszym nowożytnym tłumaczem Biblii na język angielski z języków oryginalnych. Był też pierwszym, który do rozpowszechniania Biblii w tym języku użył druku. Biblia była wcześniej przełożona na język angielski z łaciny przez Johna Wycliffe’a, lecz Tyndale jako pierwszy stworzył przekład z języków oryginalnych: hebrajskiego i greckiego.
Był człowiekiem, który w swoich czasach poczynił wiele przełomowych kroków. Niektórzy historycy biblijni nazywają go nawet prawdziwym ojcem angielskiej Biblii, a inni posuwają się wręcz do określania go ojcem współczesnego języka angielskiego (przypisuje mu się wiele wyrażeń i idiomów w tym języku). Był autorem pierwszego drukowanego przekładu Nowego Testamentu na język angielski i w przeciwieństwie do wcześniejszych rękopisów Wycliffe’a, jego praca została rozpowszechniona w tysiącach egzemplarzy, dzięki czemu wniósł ogromny wkład w reformację w Anglii.
Realizował swoje ambicje, narażając własną reputację oraz życie. Marzył o tym, aby nawet zwykły chłop mógł recytować Pismo Święte, dlatego postanowił przełożyć je na język ludu – angielski. Był zdania, że droga do Boga prowadzi przez Słowo, stąd nie może być ono dostępne wyłącznie dla wybrańców.
Kiedy rozpoczął pracę nad tłumaczeniem, angielska reformacja była już w toku. Przez pewien czas pracował nad przekładem w Londynie. W kościele panował zamęt, a stanowczy sprzeciw wobec jego pracy sprawił, że uświadomił sobie, że nie może z powodzeniem osiągnąć swojego celu w Anglii. W 1524 roku, używając fałszywego nazwiska, wyjechał do Hamburga w Niemczech, gdzie reformy Marcina Lutra zmieniały kształt chrześcijaństwa. W 1526 roku kompletne wydanie – pierwszy druk – angielskiego Nowego Testamentu wydał Peter Schoefer w Wormacji. Około sześciu tysięcy egzemplarzy wydrukowano w przejrzystym, wspólnym języku angielskim, a w późniejszym czasie światło dzienne ujrzało wiele egzemplarzy w Antwerpii. Stamtąd niewielkie ilości zostały przemycone do Anglii, ukrywano je w towarach, beczkach, belach bawełny i workach z mąką. Henryk VIII sprzeciwił się tłumaczeniu, a urzędnicy kościelni potępili je.
W lecie 1526 roku podziemny obieg Nowego Testamentu Tyndale’a był znany urzędnikom kościelnym. Zarówno arcybiskup Canterbury, jak i biskup Londynu, chcieli za wszelką cenę zniszczyć wszystkie egzemplarze Nowego Testamentu, które byli w stanie znaleźć i oświadczyli, że poważnym przestępstwem jest kupowanie i sprzedawanie przekładu Tyndale’a. Działania te jednak nie były w stanie powstrzymać rozprzestrzeniania się tego przekładu, a wręcz przeciwnie, ludzie byli niezwykle nim zainteresowani. Tysiące egzemplarzy zostały skonfiskowane przez władze i publicznie spalone. Biskup Tunstall oficjalnie potępił przekład, a kardynał Thomas Wolsey ogłosił Tyndale’a heretykiem.
W nadchodzących latach Tyndale kontynuował wprowadzanie poprawek do swojego tłumaczenia. Wydanie z 1534 roku, w którym jego nazwisko pojawiło się po raz pierwszy, jest uważane za jego najlepsze dzieło. Ostateczna korekta przekładu została zakończona w 1535 roku. Tymczasem zaczął także tłumaczyć Stary Testament z oryginału hebrajskiego, i chociaż nie był w stanie dokończyć tłumaczenia całej Biblii, zadanie to pomógł mu dopełnić Miles Coverdale.
W maju 1535 roku Tyndale, zdradzony przez bliskiego przyjaciela Henry’ego Philipsa, został aresztowany przez urzędników króla i uwięziony w Vilvoorde niedaleko dzisiejszej Brukseli. Tam został osądzony i skazany za herezję i zdradę. Cierpiąc w ekstremalnych warunkach więziennej celi, pozostał skupiony na swojej misji – poprosił o lampę, swoją Biblię hebrajską, słownik i teksty do studiowania, aby mógł kontynuować dzieło tłumaczenia.
6 października 1536 roku, po prawie 17 miesiącach więzienia, wydano na niego wyrok śmierci – uduszono go przez zadzierzgnięcie (rodzaj zagardlenia, w którym ucisk na narządy szyi wywiera pętla zaciskana ręcznie przez człowieka), a następnie spalono na stosie. Gdy umierał, modlił się słowami: „Panie, otwórz oczy króla Anglii”.
Zaledwie trzy lata później król Henryk VIII autoryzował druk Wielkiej Biblii, Pisma Świętego na język angielski.
Ciekawostka:
